Inspiracją do powstania wystawy były dwa albumy introligatorskie zawierające fotografie wykonane przez Ignacego Kriegera oraz jego dzieci Natana i Amalię. Znajdujące się w zbiorach Biblioteki Politechniki Krakowskiej [BPK], albumy zawierają łącznie 131 oryginalnych odbitek z klisz rodziny Kriegerów.
Ignacy Krieger był wybitnym fotografem i dokumentalistą XIX wiecznego Krakowa, jego zabytków tzw. „krajowidoków”, elementów architektonicznych oraz typów ludowych przedstawiających mieszkańców podkrakowskich wsi i górali przybywających do miasta.
Interesująca jest również historia powstania samych albumów. Zostały one wykonane w 1929 r. w krakowskim Miejskim Muzeum Przemysłowym specjalnie na potrzeby Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu (PeWuKa), która odbywała się w dniach 16 maja – 30 września 1929 r. Była to impreza wystawiennicza, której celem było zaprezentowanie największych osiągnięć gospodarczych, kulturalnych, naukowych i politycznych II Rzeczpospolitej po 10 latach od odzyskania niepodległości. Patronat nad wystawą objął prezydent Ignacy Mościcki, a marszałek Józef Piłsudski pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Honorowego. Albumy były prezentowane w Pawilonie wystawienniczym Gminy Miasta Krakowa, o czym możemy przeczytać w broszurze przygotowanej na wystawę:
„Dział V obejmuje historję i zabytki miasta Krakowa.
Obok „Szopki Krakowskiej” umieszczono szereg modeli ważniejszych zabytków architektury oraz kilkadziesiąt przeźroczy kościołów, wnętrz, pomników, budowli świeckich i t. p. [...] Prócz przeźroczy znajdują się na Wystawie dwa albumy zawierające sto kilka zdjęć zabytków miasta Krakowa.”
Źródło: Gmina Miasta Krakowa na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w roku 1929. Kraków [1929], s. [3]
Dalsze losy albumów są nieznane, aż do roku 1957, kiedy to zostały zakupione przez Bibliotekę PK, najprawdopodobniej na aukcji w Domu Książki w Krakowie (świadczą o tym wpis w księdze inwentarzowej oraz etykiety Domu Książki znajdujące się na omawianych albumach).
Na wystawie zaprezentowano wybrane fotografie rodziny Kriegerów, na których uwieczniono najbardziej charakterystyczne i znane zabytki oraz miejsca starego Krakowa. Oprócz tych fotografii zamieszczono współczesne ujęcia tychże obiektów. Dopełnienie fotografii stanowią wartościowe, pod względem historycznym i merytorycznym, książki pochodzące z kolekcji Cracoviana.
Kolekcja biblioteczna Cracoviana została wyodrębniona z najstarszej części księgozbioru Biblioteki PK i obejmuje ok. 1600 wol. Zbiór ten tworzą dzieła wydane w Krakowie lub dotyczące Krakowa, które ukazały się do 1945 r. Zasięg tematyczny kolekcji jest niezwykle zróżnicowany, znajdziemy tu opracowania dotyczące historii, architektury oraz kultury i sztuki. Wyróżniającą się grupę stanowią cenne przewodniki po Krakowie i jego okolicach oraz książki z serii „Biblioteka Krakowska”, wydawanej przez Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, nieprzerwanie od 1897 r. Od niemal 120 lat w serii ukazało się 161 tomów, z czego w zbiorach Biblioteki PK znajduje się 96.
Należy podkreślić, iż Biblioteka PK na bieżąco uzupełnia literaturę dotyczącą naszego miasta, poprzez zakup aktualnych opracowań odnośnie historii, architektury i urbanistyki Krakowa. Te pozycje stanowiły również, dodatkowe źródło w trakcie tworzenia wystawy.
Zapraszamy do „spaceru” po XIX-wiecznym Krakowie.
Kościół św. Floriana (zachodnia elewacja)
Kościół św. Floriana zbudowano w XII w., ale zachowane prezbiterium pochodzi dopiero z XIV w. Po potopie szwedzkim zniszczony kościół przebudowano w stylu barokowym dodając kaplicę.
„Kościół to jest piękny, ma swoje wielkie i częste odpusty, zmurowany roku 1185 teste Miechovio. Odpoczywają tu wiele ciał starych pracowitych doktorów, profesorów akademii krakowskiej, o którychby wiele pisać trzeba”.
Źródło: P. H. Pruszcz, Kleynoty Stołecznego Miasta Krakowa, Albo Kościoły y co w nich jest widzenia godnego y znacznego. Kraków [1745], s. 159.
Na zdjęciu widać dwuwieżową dawną kolegiatę pw. św. Floriana, z którą wiąże się legenda o sprowadzeniu relikwii świętego do Krakowa w XII w. Według niej to w tym miejscu zatrzymał się orszak wiozący z Rzymu relikwie św. Floriana. Konie jednak nie chciały iść dalej, uznano to za znak, że właśnie w tym miejscu należy wznieść świątynię.
Dzisiejsza budowla, pierwotnie romańska, później przebudowana w XV w. na gotycką, ma charakter barokowy. W kościele pozostały fragmenty rzeźb z warsztatu Wita Stwosza oraz relikwiarz komtura krzyżackiego ofiarowany kościołowi przez Władysława Jagiełłę. Znajduje się tam wiele relikwii świętych między innymi św. Andrzeja, św. Filipa Apostoła, św. Bartłomieja Apostoła, św. Mateusza Apostoła. Najbardziej znacząca jest relikwia związana z patronem kościoła św. Florianem, cytując za Piotrem H. Pruszczem:
„[…] fistuła od ramienia z ręki prawej św. Floryana żołnierza i męczennika, patrona polskiego, uczciwie w srebro oprawna, a tę w każdy poniedziałek wystawiają na ołtarz wielki przez rok, gdy się odprawuje wotywa o tym świętym […]”.
Źródło: P. H. Pruszcz, Kleynoty Stołecznego Miasta Krakowa, Albo Kościoły y co w nich jest widzenia godnego y znacznego. Kraków [1745], s. 157.
Na początku XX w. kościół został gruntownie odnowiony pod kierunkiem Franciszka Mączyńskiego, kolejna renowacja miała miejsce w latach 1991–1997. W latach 1949–1951 wikariuszem parafii był Karol Wojtyła, który pół wieku później już jako Papież Jan Paweł II nadał kościołowi rangę bazyliki mniejszej.
Barbakan z Bramą Floriańską (od strony południowej)
Barbakan, który niegdyś strzegł głównego wjazdu do Krakowa od strony północnej, to budowla otwarta od góry i zwieńczona siedmioma wieżyczkami obserwacyjnymi. Posiada szereg otworów strzelniczych dla artylerii, kuszników i strzelców broni palnej. Wzniesiono go z cegły w latach 1498-1499 przy dużym wkładzie króla Jana Olbrachta. Wielokrotnie restaurowany. Po 1806 r. mury obronne w większości zburzono, a w latach 20. XIX w. na ich miejscu założono Planty.
Barbakan zwany rondlem, pierwotnie połączony z Bramą Floriańską przez szyję i most zwodzony nad fosą, jest największą i najwspanialszą budowlą tego typu w Europie Środkowej. Józef Nekanda Trepka tak pisał o tym zabytku:
„[…] barbakan jest już dlatego wartościowym zabytkiem, ponieważ analogiczne okrągłe bastiony istnieją podobno tylko dwa w Europie, jeden w południowej Francji, drugi w Hiszpanji. […] Przed tą bramą znajdował się ongi most zwodzony ponad głęboką fosą, napełniony wodą, która łączyła się z fosą przyległą do murów miejskich”
Źródło: J. N. Trepka, Najnowszy zwięzły przewodnik po Krakowie. Kraków 1925, s. 63.
Obecnie Barbakan jest oddziałem Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Wykorzystywany jest również jako miejsce ekspozycji wystaw, arena walk sportowych, walk rycerskich i tańców dworskich. Organizowane jest również „BarbaKino – średniowieczne kino letnie”.
Brama Floriańska z fragmentem ulicy Floriańskiej
(od strony północnej)
Brama Floriańska została wzniesiona w 1307 r. Nazywana była niegdyś Porta Gloriae, ponieważ przez nią wjeżdżali do Krakowa królowie i cudzoziemscy posłowie. Ze znacznie późniejszych czasów pochodzi nakrywający ją hełm oraz dziewiętnastowieczne godło Królestwa Polskiego projektu Jana Matejki. Obecnie jest to jedyna zachowana brama miejska Krakowa.
„Tak przeto przez cztery niemal stulecia Brama Floryańska była wierną towarzyszką historii naszego miasta i dziejów narodowych […]. W tej to bramie lud polski oddawał ostatnie hołdy królom zmarłym, prowadzonym do wawelskich grobów”.
Źródło: J. Kremer, Kraków wobec Polski i Sukiennice jego oraz słowo o Bramie Floryańskiej. Kraków 1870, s. 54-55.
Od strony miasta widnieje płaskorzeźba pochodząca z XVIII w. przedstawiająca św. Floriana. Wewnątrz bramy znajduje się ołtarz z późnobarokową kopią cudownego obrazu Matki Boskiej Piaskowej. Na zdjęciu Natana Kriegera, po lewej stronie widnieje nieistniejące obecnie przejście dla pieszych oraz fragment arkadowego krużganka murów obronnych.
Zakątek ulicy Pijarskiej z fragmentem murów obronnych
Na zdjęciu widoczny fragment fortyfikacji miejskich pomiędzy Bramą Floriańską a Basztą Stolarską, w głębi Baszta Ciesielska. Po prawej stronie neogotycka przybudówka z lat 30. XIX w., wyburzona w 1950 r. Przy murach arkadowy krużganek (dobudowany w poł. XIX w.). W głębi za Basztą Stolarską – Arsenał Miejski, przekształcony na bazar towarowy. Widoczny na fotografii szyld z napisem BAZAR i WYSTAWA NIEUSTAJĄCA – informuje o tzw. wystawach nieustających (kilkumiesięcznych bądź rocznych) organizowanych przez Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, które prezentowane były w Sukiennicach.
Zachowane fragmenty murów obronnych Krakowa stanowią jak pisał Józef N. Trepka:
„[…] wielkiej wartości zabytek świeckiego budownictwa polskiego z XV. wieku, dający dobre wyobrażenie, jak wyglądała całość owych murów”.
Źródło: J. N. Trepka, Najnowszy zwięzły przewodnik po Krakowie. Kraków 1925, s. 62-63.
Mury odnowiono i częściowo zrekonstruowano w latach 1949–1959, nadbudowano wtedy drewniany ganek, wzdłuż którego obecnie prowadzi trasa turystyczna „Mury obronne Krakowa”. Na murze starego miasta przy Bramie Floriańskiej od 1979 r. funkcjonuje galeria malarstwa. Rozpoznawalna przez ludzi z całego świata, kusi swoją oryginalnością i kolorystyką. Ogromna różnorodność obrazów lokalnych artystów dekoruje ściany od pokoleń.
Sukiennice (od strony wschodniej)
W centralnej części rynku krakowskiego znajduje się budynek zwany Sukiennicami, w którym koncentrowało się życie handlowe Krakowa. Zbudowane zostały po lokacji Krakowa w XIII w., a przebudowane w czasach Kazimierza Wielkiego oraz w latach 1555–1559, kiedy to otrzymały piękną attykę. Tomasz Pryliński w latach 1875–1879 zastąpił kramy neogotyckimi podcieniami i dodał neorenesansowe ryzality.
„Na środku rynku gmach długi nader oryginalnego kształtu zwraca każdego uwagę, tem bardziej gdy nie zdradza on zewnątrz swego przeznaczenia. Nosi nazwę Sukiennic, chociaż nie ma żadnego już związku z suknem; tkwi w jego imieniu przyczyna początku”.
Źródło: W. Eljasz-Radzikowski, Kraków, Warszawa, [ca 1902], s. 544.
Fotografia to ujęcie Sukiennic od strony wschodniej, na którym widzimy murowane Kramy Bogate, w których handlowano towarami luksusowymi. Na zdjęciu brakuje pomnika Adama Mickiewicza najbardziej rozpoznawalnego i najczęściej fotografowanego pomnika Krakowa, odsłoniętego w 1898 r.
„Te Sukiennice, będące nie tylko ozdobą całego Rynku, ale i niewątpliwie i całego miasta, są piękne i głośne w całej Polsce.”
Źródło: J. Rostafiński, Architektura Krakowa. Kraków 1920, s. 41.
Współcześnie w Sukiennicach znajdują się dwa rzędy kramów głównie z biżuterią, pamiątkami czy rękodziełem. Na piętrze natomiast Galeria Polskiego Malarstwa i Rzeźby XIX w., stanowiąca oddział Muzeum Narodowego.
Północna elewacja Sukiennic (od ulicy św. Jana)
W centralnej części rynku krakowskiego znajduje się budynek zwany Sukiennicami, w którym koncentrowało się życie handlowe Krakowa. Zbudowane zostały po lokacji Krakowa w XIII w., a przebudowane w czasach Kazimierza Wielkiego oraz w latach 1555–1559, kiedy to otrzymały piękną attykę. Tomasz Pryliński w latach 1875–1879 zastąpił kramy neogotyckimi podcieniami i dodał neorenesansowe ryzality.
„Na środku rynku gmach długi nader oryginalnego kształtu zwraca każdego uwagę, tem bardziej gdy nie zdradza on zewnątrz swego przeznaczenia. Nosi nazwę Sukiennic, chociaż nie ma żadnego już związku z suknem; tkwi w jego imieniu przyczyna początku”.
Źródło: W. Eljasz-Radzikowski, Kraków, Warszawa, [ca 1902], s. 544.
Fotografia ukazuje północną elewację Sukiennic od strony ulicy św. Jana.
„Te Sukiennice, będące nie tylko ozdobą całego Rynku, ale i niewątpliwie i całego miasta, są piękne i głośne w całej Polsce.”
Źródło: J. Rostafiński, Architektura Krakowa. Kraków 1920, s. 41.
Współcześnie w Sukiennicach znajdują się dwa rzędy kramów głównie z biżuterią, pamiątkami czy rękodziełem. Na piętrze natomiast Galeria Polskiego Malarstwa i Rzeźby XIX w., stanowiąca oddział Muzeum Narodowego.
Kościół Mariacki (widok spod Sukiennic)
„Kościół farny Krakowa pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii, wzniesiony w XIII wieku w północno-wschodnim narożu Rynku, przebudowany w XIV w., zwany od stuleci Mariackim, należy do najokazalszych świątyń miasta”.
Źródło: M. Rożek, Mecenat artystyczny mieszczaństwa krakowskiego w XVII wieku. Kraków 1977, s.13.
Kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny jest jednym z największych i najważniejszych kościołów Krakowa.
„[…] Kościół Mariacki jest bowiem żywym kamieniem, w którym każdy ołtarz, pomnik, ściany mówią o przeszłości Krakowa. Tu odbywały się prawie wszystkie większe uroczystości.”
Źródło: M. Rożek, Mecenat artystyczny mieszczaństwa krakowskiego w XVII wieku. Kraków 1977, s. 13.
Najbardziej charakterystycznym elementem Bazyliki Mariackiej są dwie, nierównej wielkości wieże. Jak głosi legenda budowę wież powierzono dwóm braciom. Rywalizacja braci o wzniesienie obiektu wyższego i piękniejszego doprowadziła do tego, że starszy brat zabił młodszego, a następnie sam popełnił samobójstwo. Dla upamiętnienia tego zdarzenia narzędzie zbrodni – nóż, wisi pod jedną z arkad Sukiennic.
Obecny kształt budowli to czwarty z kolei kościół na tym miejscu, budowany w kilku etapach. Ostateczny wygląd zyskał pod koniec XIX w.
„Ma i relikwie znaczne, i aparaty ozdobne i ołtarz na wielkim ołtarzu tak cudną i sztuczną robotą, że o taki drugi trudno”.
Źródło: J. Łepkowski, Kościołów krakowskich opisanie : wydane w Krakowie r. 1603, teraz powtórnie przedrukowane. Kraków 1860, s. 25.
Najważniejszym elementem prezbiterium jest ołtarz będący arcydziełem mistrza Wita Stwosza. Po dwunastu latach mozolnej pracy dzieło ukończono w lipcu 1489 r. Jest to największa nastawa ołtarzowa w Europie i zasłużenie cieszy się wielką sławą, co&bnsp;roku przyciągając niezmierzone rzesze turystów.
Na uwagę zasługuje widoczny przed kościołem przystanek tramwajowy. Tramwaje na Rynku kursowały przez równe 70 lat, począwszy od 1882 r. Linia tramwajowa biegła spod dworca kolejowego, przez Rynek, do ul. Mostowej na Kazimierzu. Ostatni tramwaj przejechał przez Rynek 27 czerwca 1952 r.
Słynny Kościół Mariacki w Krakowie to jeden z najważniejszych symboli Krakowa. Stojąca przy Rynku bazylika to perła sztuki i architektury polskiej, odwiedzana przez turystów z całego świata.
„Oto świątynia jest Pańska.
Ucieczka w ciężkiej potrzebie –
A nad nią świeci na niebie
W koronie wieża Marjańska!”.
– Wincenty Pol
Wieża Ratuszowa (widok od ulicy Grodzkiej)
Pierwsza wzmianka o krakowskim ratuszu, będącym siedzibą władz miejskich do XIX w., pojawiła się w 1316 r., natomiast Wieża Ratuszowa, po raz pierwszy wzmiankowana jest w 1383 r. W XV w. w jego podziemiach znajdowało się ciężkie więzienie, połączone z izbą tortur.
„Przebudowywano ją kilkukrotnie, a ostatni raz przy końcu XVII w., gdy zgorzała od pioruna […]. Pod nią znajdują się ogromne podziemia, w których ongi sprzedawano piwo świdnieckie”
Źródło: J. N. Trepka, Najnowszy zwięzły przewodnik po Krakowie, Kraków 1925, s. 29.
W roku 1782 wzniesiono przy wieży ratuszowej wartownię i areszt. W ramach akcji „upiększania miasta” w roku 1820 rozebrano Ratusz pozostawiając tylko wieżę i wartownię, zwaną z niemieckiego odwachem, będącej w późniejszych latach siedzibą straży ogniowej. 31 października 1918 r. odwach został zajęty przez polskie jednostki. W tym dniu podpisano akt, w którym austriacka komenda wojskowa przekazywała władzę i wszystkie majątki stronie polskiej. Od tego czasu codziennie do roku 1934 w południe odbywała się uroczysta zmiana warty wojskowej, która przyciągała tłumy oglądających. Ten budynek będący podczas II wojny światowej niemiecką wartownią, zburzono w 1946 r.
Na zdjęciu oprócz Wieży Ratuszowej, Ignacy Krieger utrwalił po prawej stronie fragment odnowionych Sukiennic, a po lewej fasady kamienic Hetmańskiej, Amodejowskiej i Wentzla. W głębi widoczna ulica św. Anny oraz zachodnia pierzeja Rynku z narożnym Pałacem pod Baranami.
Obecnie wejścia do wieży strzeże para lwów. W wieży, będącej filią Muzeum Historycznego miasta Krakowa, w podziemiach znajduje się natomiast „Scena pod Ratuszem” krakowskiego Teatru Ludowego. Wieża Ratuszowa należy do najcenniejszych zabytków miasta.
Szara kamienica w narożu Rynku Głównego
i ulicy Siennej
Największa kamienica przy Rynku Głównym w Krakowie została wybudowana na przełomie XIII i XIV w.
„Nie wiemy kto ją wybudował i dlaczego mianem „szarej” ochrzcił. Nasze wielomowne i wszechwiedzące przekupki dochowały jednak na końcu wrzaskliwego języka ludową opowieść, iż wspomnianą kamienicę wybudował Kazimierz W. dla swej drugiej faworyty Sary, pokrewnej duchem i wiarą uroczej Esterki z Łobzowa”
Źródło: J. L., Przechadzka kronikarza po Rynku Krakowskim, Kraków 1890, s. 54-61.
Ten okazały, trzypiętrowy budynek powstał z połączenia dwóch domów mieszczańskich. Budowla zwieńczona jest charakterystyczną koronkową attyką i wzmocniona na narożniku szkarpą. Zachwyca gotyckimi sklepieniami i renesansowymi stropami.
Kamienica była w posiadaniu tak szlachetnych rodów jak rodzina Zborowskich, Zebrzydowskich i Żelińskich. Na przełomie wieków bywali tu m.in. pierwszy król elekt – Henryk Walezy (1574 r.) oraz Stanisław August Poniatowski. W historii kamienicy najbardziej zapisał się rok 1794, kiedy to w budynku mieściła się oficjalna kwatera sztabu generalnego Tadeusza Kościuszki oraz rok 1846, kiedy budynek zajmował Rząd Tymczasowy Powstania Krakowskiego.
W 1853 r. właścicielem kamienicy został Stanisław Feintuch, który zmienił nazwisko na Szarski (od nazwy kamienicy). Na parterze otworzył on sklep kolonialny oraz hurtownię w podwórzu. Początkowo firma miała bardzo szeroki asortyment, sprzedawano tam: kawę, cegły, chleb, lakiery, z czasem firma przyjęła nazwę „Szarski i Syn”. Dzięki jego zaangażowaniu i zdolnościom handlowym w ciągu 40 lat „Szara” stała się największym domem handlowym miasta. To właśnie za jego sprawą dokonano renowacji budynku, podczas której kamienica zyskała młodopolskie zdobienia, np.na jednym z sufitów sam Józef Mehoffer wykonał polichromię. Okres świetności kamienicy przypadający na początek XX w., został uwieczniony na zdjęciu wykonanym przez Kriegerów. Mieściły się tam wówczas oprócz sklepu właściciela również: Marie – Magazyn Dziecinnej Garderoby (Magasin pour les enfants), Maison de Blanc (najprawdopodobniej sklep z bielizną). Na szkarpie zamieszczano liczne reklamy, ogłoszenia i afisze teatralne. Powolny upadek firmy rozpoczął się podczas II wojny światowej, a zakończenie działalności miało miejsce w 1950 r. Okres świetności kamienicy przypadający na początek XX w., został uwieczniony na zdjęciu wykonanym przez Kriegerów. Mieściły się tam wówczas oprócz sklepu właściciela również: Marie – Magazyn Dziecinnej Garderoby (Magasin pour les enfants), Maison de Blanc (najprawdopodobniej sklep z bielizną). Na szkarpie zamieszczano liczne reklamy, ogłoszenia i afisze teatralne. Powolny upadek firmy rozpoczął się podczas II wojny światowej, a zakończenie działalności miało miejsce w 1950 r.
Plac Dominikański (po wschodniej stronie ulicy Grodzkiej)
i kościół Dominikanów
Stojący przy dzisiejszej ul. Stolarskiej kościół pod wezwaniem św. Trójcy był pierwotnie kościołem parafialnym Krakowa zbudowanym w miejscu starej bóżnicy pogańskiej – bałwochwalni. W roku 1222 Iwo Odrowąż, biskup krakowski sprowadziwszy z Rzymu do Krakowa dominikanów osadził ich przy tym kościele, dostawił drewniany klasztor, a parafię przeniósł na Rynek Krakowski do nowo zbudowanego kościoła Panny Marii.
„Ma także ten kościół relikwij śś. pańskich wielki dostatek.
Dwie partykuły drzewa Krzyża św. […] Są też kosteczki śś. pańskich,
śś. apostołów: Jędrzeja, Macieja, Filipa, Barnaby, Marka, Mateusza,
Wawrzyńca i Wincentego męczenników ramiona […].
Między któremi jest też i głowa Jacka świętego, którą nosi 4 zakonników
w pluwiały przystrojonych, po rynku na procesyi solennej między
oktawą Bożego Ciała”.
Źródło: P. H. Pruszcz, Kleynoty Stołecznego Miasta Krakowa, Albo Kościoły y co w nich jest widzenia godnego y znacznego. Kraków [1745], s. 99.
Nowy, już murowany kościół halowy w stylu wczesnogotyckim oraz klasztor oo., dominikanie zaczęli wznosić po zniszczeniu całego kompleksu zakonnego po najeździe Tatarów w 1241 r., a w drugiej połowie XIV w. rozpoczęto jego przebudowę już w stylu gotyckim. Przebudowa na kościół bazylikowy związana była z pożarem kościoła, jaki miał miejsce w 1462 r. Na fotografii wykonanej przez Ignacego Kriegera można zobaczyć 2 kaplice przebudowane w XVII w. Na pierwszym planie kaplica św. Róży ufundowana przez rodzinę Lubomirskich jako kaplica grobowa. Za nią widoczna kopuła kaplicy św. Dominika fundowanej przez Piotra Myszkowskiego i jego bratanków, wzorowana na renesansowej Kaplicy Zygmuntowskiej.
„Kościół ten ma 12. kaplic pieknych, z Fundácyi różnych Pánow y Senatorow, y Dobrodźieiow, ktorzy w nich pogrzeby fwoie máia […]”.
Źródło: P. H. Pruszcz, Kleynoty Stołecznego Miasta Krakowa, Albo Kościoły y co w nich jest widzenia godnego y znacznego. Kraków [1745], s. 76.
Przed frontem kościoła dobudowana została neogotycka kruchta w miejsce rozebranej po pożarze 1850 r. dzwonnicy. Na zdjęciu Ignacego Kriegera brakuje oczywiście linii tramwajowej przebiegającej od roku 1913 przez Plac Dominikański.
Plac Wszystkich Świętych z pałacem Wielopolskich
oraz kościołem i klasztorem Franciszkanów
Centrum najstarszej krakowskiej gminy miejskiej której założenie wiążemy z księciem Leszkiem Białym znajdowało się pomiędzy kościołami Dominikanów i Franciszkanów w rejonie dzisiejszego Placu Wszystkich Świętych. Nazwa placu jest jedyną pozostałością po nieistniejącym już kościele pod wezwaniem Wszystkich Świętych, którego początki datowane są na drugą połowę XII w. Kościół został całkowicie rozebrany w 1838 r.
W jego miejsce w zaułku, który w wiekach średnich nosił nazwę Psi Rynek (między kościołem WW. Świętych, franciszkańskim i magistratem), ustawiono w 1887 r. popiersie prezydenta Mikołaja Zyblikiewicza, a obok od 1938 r. stoi pomnik jego poprzednika prezydenta Józefa Dietla, co możemy zobaczyć na zdjęciu współczesnym.
Na dziewiętnastowiecznym zdjęciu widoczny jest zespół klasztorny oo. Franciszkanów, prawdopodobnie fundacji księcia Henryka Pobożnego. Od początku zbudowany na planie krzyża łacińskiego na wzór kościoła św. Franciszka w Vitebro. Kościół początkowo wzniesiony w stylu romańskim, później przekształcony został na gotycki. W swojej długoletniej historii kościół i klasztor był wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany. Zmiany te wynikały z kilku wielkich pożarów, które dotknęły zabudowania klasztorne.
„Klasztor ma wiele chwil ciekawych i złączonych z dziejami polskiemi.
Ztąd, po zajęciu Krakowa przez Henryka Probusa, uciekał Łokietek,
a zakonnicy spuścili go na linach z murów miejskich w 1289 r. W refektarzu dolnym […] spotkała się królowa Jadwiga z Wilhelmem rakuskim.”
Źródło: Kraków. Rys historyczny do połowy XVII wieku. Łódź 1909, s. 75-78.
Brakującą na zdjęciu Ignacego Kriegera wieżę, spaloną w pożarze z 1850 r. wykonano pod koniec XIX w. według projektu architekta Karola Knausa. Po lewej stronie stoi okazały budynek, Pałac Wielopolskich. Wzniesiony został w pierwszej połowie XVI w., a później wielokrotnie przebudowywany.
„Rodzina Wielopolskich znana z cnót swoich obywatelskich, sławna była także z swojej zamożności. Dwór ich przewyższał czasem świetnością swoją dwory książąt panujących […]. Pałac Wielopolskich jest nakoniec pamiętny stąd, iż stał zawsze dla przyjaźni i dobroczynności otworem”.
Źródło: 24 widoków miasta Krakowa i jego okolic zdjętych podług natury przez J. N. Głowackiego : wraz z opisami historycznemi : oraz plan miasta i mappa jeograficzna okręgu. Kraków 1836, s. [49].
W 1864 r. zakupiła go gmina Kraków z przeznaczeniem na siedzibę magistratu, gdzie rada miejska urzęduje do dnia dzisiejszego. Miejsce postoju dorożek (widoczny na starym zdjęciu) zastąpił przystanek tramwajowy.
Widok ogólny na Wawel znad Wisły (od zachodu)
Prezentowana fotografia przedstawia ujęcie Zamku Wawelskiego, które wykonał Natan Krieger. Fotografia z ok. 1890 r. to widok Wawelu z prawego brzegu Wisły, od strony zachodniej.
Na fotografii na pierwszym planie galary i konie, w głębi po prawej stronie widoczny cypel dębnicki z willą Rożnowskich (nieistniejący już budynek, zbudowany na terenie zalewowym w 1891 r., po roku 1920 przeszedł na własność skarbu państwa – siedziba Dyrekcji Dróg Wodnych). Po powodzi z 1934 r. podjęto ostatecznie decyzję o jego rozbiórce w 1938 r. Cypel na którym się znajdował, został wyprofilowany (skrócony o kilkadziesiąt metrów) celem uspokojenia nurtu rzeki na tym odcinku. W miejscu willi powstała plaża „Wawel”, która bezpowrotnie zniknęła pod wodą wraz ze spiętrzeniem Wisły na Stopniu Wodnym Dąbie w 1965 r.
Po lewej stronie widać fragmenty kamieniczek mieszczących się na ulicach Podzamcze i Powiśle. Zabudowa ta została wyburzona przez nazistów podczas II wojny światowej (obecnie mieści się tu Centrum Obsługi Ruchu Turystycznego). Obecnie teren wokół wzgórza wawelskiego to potocznie tzw. Bulwary Wiślane, miejsce spacerów krakowian i turystów.
„Z przeciwległej strony Krakowa od zachodu północnego płynęła Rudawa, sztucznie wprowadzona do fos pod murami miasta. Koło bramy Floriańskiej rozdzielała się na dwie strony. Jednym ramieniem okrążała zachodnią stronę miasta koło klasztoru Reformatów […] i płynęła ku zamkowi przez ulicę Kanoniczą. Tu koło św. Idziego kościoła obracała młyn królewski pod Kurzą Stopą, i okrążywszy mury na Stradomiu wpadała do Wisły”.
Źródło: W. Eljasz-Radzikowski, Kraków, Warszawa, [ca 1902], s. 111-112.
Plac Bernardynów z widokiem na wschodnie skrzydło Zamku Wawelskiego
Na fotografii uwieczniono Wawel wraz z placem Bernardynów. W kadrze po lewej stronie Natan Krieger ujął wieżę zwaną Kurzą Stopką, dalej widoczna jest Baszta Senatorska, głębiej fragment Baszty Sandomierskiej.
Na placu nie istniejący dziś budynek dawnego domu kapitulnego zwanego „Dębno”, którego nazwa wywodzi się od miejsca urodzenia jej pierwszego właściciela Jakuba z Dębna Dembińskiego – kanclerza wielkiego koronnego i starosty krakowskiego. Kamienica „Dębno” przestała istnieć w 1942 r., kiedy to okupacyjne władze niemieckie przystąpiły do realizacji własnej koncepcji porządkowania otoczenia Wawelu. Zniknęła wówczas też maleńka ulica św. Idziego pomiędzy domem nr 69 a kościołem.
W 2009 r. Plac Bernardynów zmienił nazwę na Plac im. gen. Ojca Franciszka Studzińskiego, kapelana II Korpusu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. W 1990 r. na tle ściany kościoła św. Idziego, w 50-tą rocznicę zbrodni w Katyniu, ustawiono Krzyż Katyński, upamiętniający pomordowanych.
Stara Bóżnica Na Kazimierzu (widok od ulicy Szerokiej)
„Jest bowiem Stara Bożnica najstarszą budowlą
w „mieście żydowskim” na Kazimierzu, a z istniejących,
najstarszą bóżnicą w Polsce”.
Źródło: M. Bałaban, Przewodnik po żydowskich zabytkach Krakowa. Kraków s. 48.
Widoczna na zdjęciu bóżnica jest najstarszą z zachowanych synagog w Polsce, a zarazem jednym z najcenniejszych zabytków żydowskiej architektury sakralnej w Europie. Wybudowana w XV w. w stylu gotyckim przez czeskich Żydów, przybyłych w 1389 r. do Krakowa. Po pożarze w 1557 r. została przebudowana przez Matteo Gucciego, który wzbogacił gotycką budowlę pierwiastkami renesansowymi. W czasie II wojny światowej zrujnowana, odrestaurowana z przeznaczeniem na muzeum. Obecnie mieści się w niej oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, w którym prezentowana jest wystawa dotycząca kultury żydowskiej, ze szczególnym uwzględnieniem tradycji Żydów krakowskich.
„ […] w niej modlili się i wygłaszali kazania wszyscy prawie rabini krakowscy, w niej odbywały się przez kilka wieków wybory do kahału krakowskiego, w niej wyklęto w r. 1786 chasydów krakowskich, w niej przemawiał do zgromadzonych tłumów Kościuszko w jednej z dni marcowych r. 1794. […] W r. 1931 zwiedził tę bóżnicę Prezydent odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej, prof. Ignacy Mościcki”
Źródło: M. Bałaban, Przewodnik po żydowskich zabytkach Krakowa. Kraków [1935], s. 59-60.
W kadrze po prawej stronie Ignacy Krieger uwiecznił budynek kahału (żydowskiego samorządu) rozebranego w 2. połowie lat 80. XIX w. Fotografia pokazuje również nadniszczony front bóżnicy, która ulegała przez lata powolnej degradacji w wyniku licznych pożarów. Ulica Szeroka (właściwie długi plac) jest jednym z nielicznych już w Krakowie miejsc pokrytych brukiem z czasów austriackich. W filmie Stevena Spielberga Lista Schindlera z 1993 r., ulica Szeroka była jednym z głównych plenerów filmowych. Od czerwca 1996 r. odbywa się tutaj coroczny Międzynarodowy Festiwal Kultury Żydowskiej.
Widok na kościół Bożego Ciała od strony Ratusza Kazimierskiego
„Wśród licznych kościołów Krakowa jest jeden wielki rozmiarami, majestatem piękna stylowego uderzający, bogaty w wspomnienia i dzieła sztuki […].
Mamy tu na myśli wspaniały kościół Bożego Ciała na przedmieściu Kazimierzu położony”.
Źródło: W. Łuszczkiewicz, Kościół Bożego Ciała : jego dzieje i zabytki. Kraków 1898, s. 1.
Świątynię ufundował około 1340 r. Kazimierz Wielki. Wznoszono ją etapami aż do połowy XV wieku. Pierwotnie kościół był drewniany. Budowę nowej, murowanej świątyni rozpoczęto w 1385 r. Zgodnie z tradycją budowla wykonana jest z cegły i tylko niektóre elementy konstrukcyjne postawiono z wykorzystaniem kamienia.
W 1405 r. król Władysław Jagiełło oddał kościół w opiekę kanonikom regularnym laterańskim sprowadzonym z Kłodzka. Ten zakon klerycki sprawuje nad nim pieczę po dzień dzisiejszy. Kościół jest klasyczną bazyliką z trzema nawami i wydłużonym prezbiterium.
Początki otoczonego ceglanym murem kościoła Bożego Ciała owiewa pewna legenda. Jak to możemy przeczytać u prof. Władysława Łuszczkiewicza:
„W 1347 r. jacyś miejscowi złodzieje wykradli z farnego kościoła WW. Świętych w Krakowie w oktawę Bożego Ciała monstrancyą z hostyą, uważając ją za złotą ; zrozumiawszy atoli, że jest miedzianą, bez wartości, wrzucili ją w nocy w bagno na Kazimierzu w pobliżu kościoła św. Wawrzyńca, we wsi Bawół […].
Król Kazimierz na owem bagnie począł budować kościół Bożego Ciała [...] i przeniósł tu parafię od św. Wawrzyńca”.
Źródło: W. Łuszczkiewicz, Kościół Bożego Ciała : jego dzieje i zabytki. Kraków 1898, s. 8-9.
Papież Jan Paweł II w 2005 r. podniósł kościół do godności bazyliki mniejszej. Monumentalna budowla kościoła Bożego Ciała wciąż stoi w sercu Kazimierza i służy tutejszym parafianom.
Ratusz Kazimierski (wschodnia strona) z częścią Placu Wolnica
W 1335 r. Kazimierz Wielki ustanowił nowe miasto Kazimierz. Niedługo potem wytyczono rynek Kazimierza o powierzchni 140 x 190 m, czyli niewiele mniejszy od Rynku Głównego. Na rynku wzniesiono Ratusz będący siedzibą kazimierskich władz. Król nadał również miastu przywilej forum liberum, który zezwalał, aby w soboty ludność nie zrzeszona w cechach mogła legalnie handlować mięsem poza jatkami (czyli kramami).
Współczesna nazwa placu – Wolnica, pojawiła się już w XVI w., w wyniku spolszczenia łacińskiej nazwy przywileju. W kolejnych stuleciach częściej stosowano nazwę bardziej pospolitą Rynek. Po włączeniu Kazimierza do Krakowa w 1800 r., wytyczono nowe linie graniczne placu, a tym samym Ratusz stracił swoją pierwotną funkcję.
Jak opisywał Eustachy Ekielski:
„Ratusz kazimierski nie był obszerną budowlą […].
Po nad piwnicami, są zabudowane małego wymiaru cele, zapewne na więzienie przeznaczone, powiązane wąskiemi kurytarzami […]. Inne większe cele od południa i zachodu, służyły zapewne na skład potrzebnych rekwizytów, lub zbroj, a może do ciągnienia jak dawniej mówiono indagacyi, inkwizycyi, przy użyciu z upornymi dolinkwentami, niemieckich tortur”.
Źródło: E. Ekielski, Miasto Kazimierz i budowle akademickie w tém mieście, Kraków 1869, s. 87-88.
Ratusz mieścił również na swoich piętrach małe cele, które nazywano „Poniedziałek” i „Wtorek”:
„Osadzano w nich obwinionych o ciężkie zbrodnie. Którego zamknięto we Wtorku, pewnym być mógł, że w najbliższy dzień wtorkowy, głowa jego na rusztowaniu spadnie […]”.
Źródło: E. Ekielski, Miasto Kazimierz i budowle akademickie w tém mieście, Kraków 1869, s. 90.
Obecnie w Ratuszu mieści się Muzeum Etnograficzne. Na Placu Wolnica stoi rzeźba/fontanna „Trzej grajkowie” – dzieło krakowskiego artysty Bronisława Chromego. Do tradycji tego miejsca należą odbywające się tu m.in. Święto Chleba, Krakowskie Miodobranie czy Małopolski Festiwal Smaku.
Kościół św. Marka (widok na dzwonnicę i prezbiterium)
„Przy ulicy Sławkowskiej wznoszą się stare mury z gotyckiemi wnękami, na murach przybity olbrzymi krzyż z rozpiętym Zbawicielem, przed krzyżem płonie latarnia –to kościół św. Marka”
Źródło: W. Czajewski, Kraków. Rys historyczny do połowy XVII wieku. Kraków 1909, s. 160.
Kościół ufundowany został w 1200 r. przez księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego dla kanoników regularnych św. Augustyna, w Polsce zwanych markami, a od kształtu noszonych przez nich kapeluszy – rogaczami. W 1617 r. dobudowano dzwonnicę do prezbiterium i kruchtę. Przy ścianie prezbiterium widoczna późnogotycka kalwaria.
Od początku XIX w. klasztor z kościołem użytkowany przez księży emerytów. Część klasztoru od strony ul. Sławkowskiej w latach 30. XX w. zburzono i przebudowano na sklepy.
Sukiennice (od strony zachodniej)
W centralnej części Rynku krakowskiego znajduje się budynek zwany Sukiennicami, w którym koncentrowało się życie handlowe Krakowa. Zbudowane zostały po lokacji Krakowa w XIII w., a przebudowane w czasach Kazimierza Wielkiego oraz w latach 1555–1559, kiedy to otrzymały piękną attykę. Tomasz Pryliński w latach 1875–1879 zastąpił kramy neogotyckimi podcieniami i dodał neorenesansowe ryzality.
„Na środku rynku gmach długi nader oryginalnego kształtu zwraca każdego uwagę, tem bardziej gdy nie zdradza on zewnątrz swego przeznaczenia. Nosi nazwę Sukiennic, chociaż nie ma żadnego już związku z suknem; tkwi w jego imieniu przyczyna początku”.
Źródło: W. Eljasz-Radzikowski, Kraków, Warszawa, [ca 1902], s. 544.
Zdjęcie Ignacego Kriegera sprzed 1875 r. przedstawia Sukiennice od strony zachodniej, na którym utrwalił szereg przybudówek. W dwóch kamienicach mieściły się postrzygalnie (pomieszczenia urzędu pomiaru i wyceny sukna), po lewej tzw. Syndykówka, na środku Sukiennic Langierówka. Widzimy również kramy rybne i piekarskie oraz hale jatek szewskich i czerwonych garbarzy.
Współcześnie w Sukiennicach znajdują się dwa rzędy kramów głównie z biżuterią, pamiątkami czy rękodziełem. Na piętrze natomiast Galeria Polskiego Malarstwa i Rzeźby XIX w., stanowiąca oddział Muzeum Narodowego.
Kościół Mariacki (widok z pałacu „Pod Krzysztofory”)
„Kościół farny Krakowa pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii, wzniesiony w XIII wieku w północno-wschodnim narożu Rynku, przebudowany w XIV w., zwany od stuleci Mariackim, należy do najokazalszych świątyń miasta”.
Źródło: M. Rożek, Mecenat artystyczny mieszczaństwa krakowskiego w XVII wieku. Kraków 1977, s.13.
Kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny jest jednym z największych i najważniejszych kościołów Krakowa.
„[…] Kościół Mariacki jest bowiem żywym kamieniem, w którym każdy ołtarz, pomnik, ściany mówią o przeszłości Krakowa. Tu odbywały się prawie wszystkie większe uroczystości.”
Źródło: M. Rożek, Mecenat artystyczny mieszczaństwa krakowskiego w XVII wieku. Kraków 1977, s. 13.
Najbardziej charakterystycznym elementem bazyliki Mariackiej są dwie, nierównej wielkości wieże. Jak głosi legenda budowę wież powierzono dwóm braciom. Rywalizacja braci o wzniesienie obiektu wyższego i piękniejszego doprowadziła do tego, że starszy brat zabił młodszego, a następnie sam popełnił samobójstwo. Dla upamiętnienia tego zdarzenia narzędzie zbrodni – nóż, wisi pod jedną z arkad Sukiennic.
Obecny kształt budowli to czwarty z kolei kościół na tym miejscu, budowany w kilku etapach. Ostateczny wygląd zyskał pod koniec XIX w.
„Ma i relikwie znaczne, i aparaty ozdobne i ołtarz na wielkim ołtarzu tak cudną i sztuczną robotą, że o taki drugi trudno”.
Źródło: J. Łepkowski, Kościołów krakowskich opisanie : wydane w Krakowie r. 1603, teraz powtórnie przedrukowane. Kraków 1860, s. 25.
Najważniejszym elementem prezbiterium jest ołtarz będący arcydziełem mistrza Wita Stwosza. Po dwunastu latach mozolnej pracy dzieło ukończono w lipcu 1489 r. Jest to największa nastawa ołtarzowa w Europie i zasłużenie cieszy się wielką sławą, co roku przyciągając niezmierzone rzesze turystów.
Słynny Kościół Mariacki w Krakowie to jeden z najważniejszych symboli Krakowa. Stojąca przy Rynku bazylika to perła sztuki i architektury polskiej, odwiedzana przez turystów z całego świata.
„Oto świątynia jest Pańska.
Ucieczka w ciężkiej potrzebie –
A nad nią świeci na niebie
W koronie wieża Marjańska!”.
– Wincenty Pol
Kościół Mariacki z kościółkiem św. Wojciecha
„Kościół farny Krakowa pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii, wzniesiony w XIII wieku w północno-wschodnim narożu Rynku, przebudowany w XIV w., zwany od stuleci Mariackim, należy do najokazalszych świątyń miasta”.
Źródło: M. Rożek, Mecenat artystyczny mieszczaństwa krakowskiego w XVII wieku. Kraków 1977, s.13.
Kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny jest jednym z największych i najważniejszych kościołów Krakowa.
„[…] Kościół Mariacki jest bowiem żywym kamieniem, w którym każdy ołtarz, pomnik, ściany mówią o przeszłości Krakowa. Tu odbywały się prawie wszystkie większe uroczystości.”
Źródło: M. Rożek, Mecenat artystyczny mieszczaństwa krakowskiego w XVII wieku. Kraków 1977, s. 13.
Najbardziej charakterystycznym elementem bazyliki Mariackiej są dwie, nierównej wielkości wieże. Jak głosi legenda budowę wież powierzono dwóm braciom. Rywalizacja braci o wzniesienie obiektu wyższego i piękniejszego doprowadziła do tego, że starszy brat zabił młodszego, a następnie sam popełnił samobójstwo. Dla upamiętnienia tego zdarzenia narzędzie zbrodni – nóż, wisi pod jedną z arkad Sukiennic.
Obecny kształt budowli to czwarty z kolei kościół na tym miejscu, budowany w kilku etapach. Ostateczny wygląd zyskał pod koniec XIX w.
„Ma i relikwie znaczne, i aparaty ozdobne i ołtarz na wielkim ołtarzu tak cudną i sztuczną robotą, że o taki drugi trudno”.
Źródło: J. Łepkowski, Kościołów krakowskich opisanie : wydane w Krakowie r. 1603, teraz powtórnie przedrukowane. Kraków 1860, s. 25.
Najważniejszym elementem prezbiterium jest ołtarz będący arcydziełem mistrza Wita Stwosza. Po dwunastu latach mozolnej pracy dzieło ukończono w lipcu 1489 r. Jest to największa nastawa ołtarzowa w Europie i zasłużenie cieszy się wielką sławą, co roku przyciągając niezmierzone rzesze turystów.
Słynny Kościół Mariacki w Krakowie to jeden z najważniejszych symboli Krakowa. Stojąca przy Rynku bazylika to perła sztuki i architektury polskiej, odwiedzana przez turystów z całego świata.
„Oto świątynia jest Pańska.
Ucieczka w ciężkiej potrzebie –
A nad nią świeci na niebie
W koronie wieża Marjańska!”.
– Wincenty Pol
Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej
przy ulicy Skałecznej
Kościół jest jednym z najlepszych przykładów architektury gotyckiej w Polsce. Świątynia odznacza się smukłą i strzelistą sylwetką, jest różnorodna w formie i detalu architektonicznym, a ogrom pamiątek średniowiecznych wyróżnia ją w europejskim budownictwie z czasów dojrzałego gotyku.
„Wielki i wspaniały ten kościół przedsięwziął wystawić Kazimierz Wielki król polski, i sam w roku 1343 założył pierwsze świątyni fundamenta […]. Kościół ten choć się na jego zniszczenie tak zawzięły wypadki, przedstawia nam jeszcze dziś żywo, wybitnie, wszystkie piękności architektury gotyckiéj. Wzniosłe mury téj świątyni rozkładają się na wewnątrz w cienkie paski, dźwigające szczątki smiało zawieszonego niegdyś sklepienia, zewnątrz zaś mury strojne są przetworzonym kamieniem w owe niezliczone łuki i figury tajemnicze. Najpiękniejszym zaś jest przysionek w tym kościele, ze swemi gustownemi a starannie wykończonemi odrzwiami, który uobecnia znawcą wstęp do najokazalszych świątyń gotyckich w Europie, a który jest można powiedzieć tego gmachu koroną.”
Źródło: J. Mączyński, Pamiątka z Krakowa : opis tego miasta i jego okolic. Cz. 1. Kraków 1845, s. 333-336.
Widok z Zamku Wawelskiego na Wisłę i Zwierzyniec
Na fotografii widzimy obydwa brzegi Wisły jeszcze niepołączone mostem.
Po lewej stronie widać fragment ówczesnej wsi Dębniki : rybackie chaty rozrzucone wśród ogródków i sadów.
W kadrze po lewej stronie Krieger utrwalił Półwsie Zwierzynieckie. Zwraca uwagę rzadka i niska zabudowa i górujący dwukondygnacyjny Dwór Łowczego. W oddali majaczą Bielany, klasztor Norbertanek i kopiec Kościuszki. Uwagę zwraca nieład panujący u stóp Wzgórza Wawelskiego – widoczne tu składy drewna i opału usunięto dopiero w latach 80-tych XIX w.
Pod murem widach fragmenty kilku kamieniczek należących do ulic Podzamcze i Powiśle.
Widok Zamku na Wawelu od strony Wisły
Fotografia z ok. 1890 r. to widok Wawelu z prawego brzegu Wisły, od strony zachodniej. Wzgórze Wawelskie przecina austriacki mur obronny, za nim widoczny jest fragment zamku z wieżą Zygmuntowską (po lewej), Basztą Złodziejską (w środku) oraz Basztą Sandomierską (po prawej).
Wystawę stacjonarną przygotowaną przez Oddział Zbiorów Zwartych BPK można obejrzeć w Czytelni Głównej przy ul. Warszawskiej 24 w dniach 14.05.-31.07.2018 r.
Wystawę wirtualną przygotowali:
Szymon Zdebski, Agnieszka Łabędzka, Katarzyna Skotnicka
Zdjęcia z XIX w. pochodzą z:
Album zabytków Krakowa. [Tom] 1 i 2, Kraków ok. 1928-1929
Zdjęcia współczesne wykonali:
Agnieszka Górska, Anna Kraus
Barbara Krasińska, Łukasz Tomkiewicz, Grzegorz Wajda
Pozostałe zdjęcia pochodzą z:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_archiprezbiterialny_Wniebowzi%C4%99cia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Marii_Panny_w_Krakowie
https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Rynek_Glowny_w_Krakowie.jpg
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Katarzyny_Aleksandryjskiej_i_%C5%9Bw._Ma%C5%82gorzaty_w_Krakowie
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Krakow_Wawel_20070920_1299.jpg